नेपालमा कमजोर शासन र प्रशासनिक अक्षमता: विकासका मुख्य बाधाहरू
Nepalma Kamjor Shasan ra Prashnik Akshamta -  Vikaska Mukhya Badhahru

नेपालको आर्थिक, सामाजिक, र राजनीतिक स्थायित्वका लागि सुशासन (Good Governance) अपरिहार्य छ। तर, लामो समयदेखि नेपालमा शासन प्रणाली कमजोर देखिँदै आएको छ। प्रशासनिक अक्षमता, पारदर्शिताको अभाव, भ्रष्टाचार, र नीति कार्यान्वयनमा देखिएको ढिलासुस्तीले देशको समृद्धिलाई अवरुद्ध गरिरहेको छ।



१. नेपालमा कमजोर शासन र प्रशासनिक अक्षमताका कारणहरू

१.१. राजनीतिक अस्थिरता

नेपालमा सरकार बारम्बार परिवर्तन हुने प्रवृत्तिले प्रशासनलाई प्रभावकारी रूपमा काम गर्न नदिएको हो। नयाँ सरकारहरू पुराना योजनाहरूलाई स्थिरता दिन नसक्दा दीर्घकालीन विकासमा असर परेको छ।


१.२. नीति निर्माण र कार्यान्वयनको कमजोरी

नेपालमा धेरै राम्रो नीति तथा योजना बने पनि कार्यान्वयनको चरणमा समस्या देखिन्छ। नीतिहरू कागजमा मात्र सीमित रहने, बजेट समयमै खर्च हुन नसक्ने, तथा अनुगमन प्रणाली कमजोर हुने कारणले योजनाहरू सफल हुन सकिरहेका छैनन्।


१.३. भ्रष्टाचार र अनियमितता

सरकारी प्रशासनमा रिश्वतखोरी, ढिलासुस्ती, र पारदर्शिताको अभाव गम्भीर समस्या बनेको छ। अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले हरेक वर्ष दर्जनौं सरकारी कर्मचारीलाई कारबाही गरे पनि ठूला भ्रष्टाचारीहरू सजायबाट बच्ने प्रवृत्ति कायमै छ।


१.४. दक्ष जनशक्ति तथा प्रविधिको अभाव

नेपालको प्रशासनिक प्रणाली पुरानो र जटिल भएकाले नयाँ प्रविधिहरूको उपयोग न्यून छ। डिजिटलाइजेसनको अभाव, अनावश्यक कागजी प्रक्रिया, र कर्मचारीको अयोग्यता प्रशासनिक अक्षमताको मुख्य कारण हुन्।


१.५. जवाफदेहिताको कमी

सरकारी कर्मचारीहरू र उच्च पदस्थ व्यक्तिहरूलाई काम नगर्दा पनि सजाय नहुने प्रवृत्तिले प्रशासनिक लापरबाही बढाएको छ। काम नगरे पनि तलब पाइने मानसिकता कमजोर प्रशासनको अर्को मुख्य कारण हो।


२. नेपालमा कमजोर शासनको वर्तमान अवस्था

नेपालमा कमजोर शासन र प्रशासनिक अक्षमताका कारण निम्न समस्याहरू देखिएका छन्:


सेवा प्रवाहमा ढिलाइ: नागरिकले नागरिकता, राहदानी, जग्गा नामसारी, व्यवसाय दर्ता, र सामाजिक सुरक्षासम्बन्धी सेवा लिन महिनौंसम्म कुर्नु पर्ने अवस्था छ।

राजस्व संकलन र खर्चमा असन्तुलन: नेपाल सरकारले कर असुलीमा कडाइ गरे पनि विकास परियोजनाहरूमा खर्च गर्न नसक्दा वार्षिक बजेट फजुल खर्च हुने समस्या देखिन्छ।

अधूरा पूर्वाधार परियोजनाहरू: मेलम्ची खानेपानी योजना, फास्ट ट्र्याक, र अन्य ठूला परियोजनाहरू लामो समयसम्म सम्पन्न हुन नसक्नु कमजोर शासनकै संकेत हो।

कोरोना महामारीमा सरकारको असफलता: महामारीको समयमा अस्पतालहरूमा बेड र अक्सिजनको अभाव, औषधि खरिदमा भ्रष्टाचार, र अनियन्त्रित लकडाउनले सरकारको अक्षमता उजागर गर्‍यो।


३. समाधानका उपायहरू

३.१. प्रशासनिक सुधार र डिजिटलाइजेसन

सरकारी सेवा प्रवाहलाई छिटो, प्रभावकारी, र पारदर्शी बनाउन डिजिटल प्रणालीको उपयोग अनिवार्य छ। E-Governance को प्रभावकारी कार्यान्वयनले अनावश्यक कागजी झन्झट हटाउनेछ।


३.२. भ्रष्टाचार नियन्त्रण र पारदर्शिता वृद्धि

सरकारी निर्णय प्रक्रियामा जनताको पहुँच वृद्धि गर्नुपर्छ।

भ्रष्टाचारमा संलग्न जोसुकैलाई कडा कारबाही गरी दण्डहीनताको अन्त्य गर्नुपर्छ।

३.३. कर्मचारीतन्त्र सुधार

दक्ष कर्मचारी व्यवस्थापनका लागि तालिम, योग्यता-आधारित पदोन्नति, र कार्यसम्पादन मूल्यांकन प्रणाली लागू गर्नुपर्छ।

अनावश्यक प्रशासनिक ढिलासुस्ती हटाउन एकल झ्याल प्रणाली (One-Stop Service) लागू गर्न आवश्यक छ।

३.४. नीति तथा योजनाहरू प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्ने

सरकारको नीति निर्माण गर्दा दीर्घकालीन सोच राख्नुपर्छ।

प्रत्येक परियोजनाको स्पष्ट लक्ष्य, कार्यान्वयन योजना, र अनुगमन प्रणाली हुनुपर्छ।

४. निष्कर्ष

नेपालमा सुशासनको अभाव र प्रशासनिक कमजोरीका कारण देशको समृद्धिमा अवरोध पुगेको छ। यदि हामीले निष्पक्ष शासन, पारदर्शिता, र प्रभावकारी प्रशासन लागू गर्न सकेनौं भने समृद्ध नेपालको सपना पूरा हुन सक्दैन। त्यसैले, राजनीतिक स्थायित्व, नीति कार्यान्वयनमा दृढता, र नागरिक सहभागिता सुनिश्चित गरी सुशासनलाई बलियो बनाउनुपर्छ। "सबल शासन नै समृद्ध नेपालको आधार हो।"